Trong môi trường kinh doanh toàn cầu hóa, giao dịch liên kết đã trở thành một phần không thể thiếu đối với các tập đoàn đa quốc gia và các doanh nghiệp có quan hệ liên kết trong nước. Tuy nhiên, đi kèm với lợi thế tối ưu hóa nguồn lực và phân bổ lợi nhuận là những rủi ro pháp lý nghiêm trọng liên quan đến chuyển giá. Việc kê khai giá giao dịch liên kết không chính xác hoặc cố tình điều chỉnh giá nhằm giảm nghĩa vụ thuế có thể khiến doanh nghiệp đối mặt với các cuộc thanh tra gắt gao, bị truy thu thuế và chịu mức phạt nặng từ cơ quan thuế.

Vậy chuyển giá là gì? Vì sao doanh nghiệp cần đặc biệt cẩn trọng khi thực hiện giao dịch liên kết? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, các quy định hiện hành cũng như những sai lầm phổ biến có thể khiến doanh nghiệp rơi vào “tầm ngắm” của cơ quan thuế.

1. Giao dịch liên kết và chuyển giá là gì?

Giao dịch liên kết được hiểu một cách tổng quan nhất các giao dịch kinh tế, tài chính, thương mại phát sinh giữa các bên có quan hệ liên kết, bao gồm công ty mẹ – công ty con, các công ty có chung cổ đông kiểm soát, hoặc các doanh nghiệp có mối quan hệ sở hữu và điều hành lẫn nhau. Những giao dịch này có thể bao gồm mua bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, cho vay, chuyển nhượng tài sản vô hình hoặc các giao dịch tài chính khác.

Các giao dịch giữa các công ty có mối quan hệ liên kết được hiểu là các giao dịch liên kết, và có thể liệt kê đến là một số các giao dịch mua, bán, trao đổi, thuê, cho thuê, mượn, cho mượn, chuyển giao, chuyển nhượng hàng hóa, cung cấp dịch vụ; … và thỏa thuận mua, bán, sử dụng chung nguồn lực như tài sản, vốn, lao động, chia sẻ chi phí giữa các bên có quan hệ liên kết, trừ các giao dịch kinh doanh đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc phạm vi điều chỉnh giá của Nhà nước thực hiện theo quy định của pháp luật về giá. Việc xác định các bên có mối quan hệ liên kết hay không sẽ tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể để xác định, theo đó có nhiều tiêu chí để xác định mà không chỉ phụ thuộc vào việc giữa các bên có mối quan hệ công ty mẹ – công ty con hay không, ví dụ:

• Một doanh nghiệp nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp kia;
• Cả hai doanh nghiệp đều có ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu do một bên thứ ba nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp;
• Một doanh nghiệp là cổ đông lớn nhất về vốn góp của chủ sở hữu và nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 10% tổng số cổ phần của doanh nghiệp kia;
• Hai doanh nghiệp cùng có trên 50% thành viên ban lãnh đạo hoặc cùng có một thành viên ban lãnh đạo có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh được chỉ định bởi một bên thứ ba;
• Hai cơ sở kinh doanh có mối quan hệ trụ sở chính và cơ sở thường trú hoặc cùng là cơ sở thường trú của tổ chức, cá nhân nước ngoài;… và các trường hợp khác.

Chuyển giá là hành vi điều chỉnh giá trong giao dịch liên kết nhằm tối ưu hóa lợi nhuận của doanh nghiệp, thường với mục tiêu giảm nghĩa vụ thuế. Bằng cách định giá giao dịch không theo nguyên tắc thị trường, doanh nghiệp có thể chuyển lợi nhuận từ khu vực có thuế suất cao sang khu vực có thuế suất thấp hơn để giảm số thuế phải nộp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách nhà nước mà còn tạo ra sự mất cân bằng trong môi trường kinh doanh.

Ví dụ thực tế về chuyển giá có thể thấy ở các tập đoàn đa quốc gia, khi công ty con tại một quốc gia có thuế suất cao mua hàng từ công ty mẹ ở một quốc gia có thuế suất thấp với giá cao hơn giá thị trường. Điều này làm giảm lợi nhuận chịu thuế tại quốc gia có thuế suất cao và tăng lợi nhuận tại quốc gia có thuế suất thấp, từ đó giảm tổng số thuế phải nộp của tập đoàn. Một hình thức phổ biến khác là chuyển nhượng tài sản vô hình (như nhãn hiệu, sáng chế, công nghệ) giữa các công ty liên kết với mức giá không hợp lý để tối ưu hóa nghĩa vụ thuế.

Như vậy, giao dịch liên kết là hoạt động kinh tế bình thường nhưng có thể bị lợi dụng để thực hiện chuyển giá, gây ảnh hưởng đến tính minh bạch của hệ thống thuế. Do đó, các cơ quan thuế ngày càng siết chặt quản lý, yêu cầu doanh nghiệp phải kê khai minh bạch và tuân thủ các nguyên tắc giao dịch độc lập.

2. Những rủi ro doanh nghiệp có thể đối mặt khi thực hiện chuyển giá

Chuyển giá là một trong những vấn đề được cơ quan thuế đặc biệt quan tâm, bởi nó có thể dẫn đến thất thu thuế và gây mất công bằng trong môi trường kinh doanh. Do đó, các doanh nghiệp thực hiện chuyển giá có thể phải đối mặt với nhiều rủi ro nghiêm trọng, từ việc thanh tra thuế, truy thu thuế, các chế tài xử phạt đến tác động tiêu cực đối với uy tín thương hiệu.

Thanh tra thuế và truy thu thuế

Cơ quan thuế có quyền kiểm tra, thanh tra các giao dịch liên kết của doanh nghiệp để xác định liệu doanh nghiệp có thực hiện chuyển giá hay không. Nếu phát hiện có dấu hiệu thao túng giá để giảm nghĩa vụ thuế, cơ quan thuế sẽ điều chỉnh lại giá giao dịch theo nguyên tắc giao dịch độc lập. Điều này có thể dẫn đến việc doanh nghiệp bị truy thu số thuế đã kê khai thiếu, thậm chí bị phạt nếu có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng.

Ngoài ra, việc bị thanh tra thuế có thể khiến doanh nghiệp tốn kém thời gian, nguồn lực để cung cấp hồ sơ, chứng từ, đối chất với cơ quan thuế. Nếu không có hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết hợp lệ hoặc không chứng minh được giao dịch tuân thủ quy định, doanh nghiệp có nguy cơ bị áp dụng mức thuế cao hơn hoặc chịu các biện pháp ấn định thuế theo đánh giá của cơ quan thuế.

Các hình phạt và chế tài

Việc doanh nghiệp kê khai sai lệch giá giao dịch liên kết không chỉ dẫn đến truy thu thuế mà còn có thể bị áp dụng các chế tài xử phạt hành chính theo quy định của pháp luật. Cụ thể:

• Phạt do kê khai sai hoặc thiếu thông tin về giao dịch liên kết: Nếu doanh nghiệp không kê khai đầy đủ hoặc cố tình che giấu giao dịch liên kết, mức phạt có thể lên đến hàng trăm triệu đồng.
• Phạt chậm nộp thuế: Nếu doanh nghiệp bị truy thu thuế do hành vi chuyển giá, họ sẽ phải chịu thêm tiền phạt chậm nộp tính theo lãi suất quy định trên số tiền thuế bị truy thu.
• Ấn định thuế: Trong trường hợp nghiêm trọng, cơ quan thuế có thể áp dụng biện pháp ấn định thuế, tức là xác định mức thuế doanh nghiệp phải nộp dựa trên các cơ sở dữ liệu sẵn có mà không cần xem xét báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Điều này có thể khiến doanh nghiệp phải nộp số thuế cao hơn so với mức thuế thực tế nếu kê khai đúng.
• Phạt gian lận thuế: Nếu bị xác định có hành vi cố ý khai sai để trốn thuế, doanh nghiệp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt nặng hơn, thậm chí bị đình chỉ hoạt động kinh doanh hoặc thu hồi giấy phép hoạt động.

Tác động đến uy tín doanh nghiệp

Bên cạnh các chế tài về tài chính, việc bị phát hiện chuyển giá có thể gây ra tổn hại nghiêm trọng đến danh tiếng và uy tín của doanh nghiệp. Trong thời đại công khai thông tin, những doanh nghiệp bị cơ quan thuế xử phạt vì hành vi chuyển giá có thể bị ảnh hưởng tiêu cực trên truyền thông, làm giảm lòng tin của khách hàng, đối tác và các nhà đầu tư, điển hình như:

Mất lòng tin từ khách hàng và đối tác: Các đối tác có thể e ngại hợp tác với một doanh nghiệp có tiền lệ vi phạm pháp luật về thuế.

Khó khăn trong huy động vốn: Các tổ chức tài chính, nhà đầu tư có thể xem xét lại các quyết định tài trợ hoặc đầu tư do rủi ro pháp lý liên quan đến doanh nghiệp.

Hạn chế cơ hội phát triển kinh doanh: Các công ty bị điều tra về chuyển giá có thể bị đưa vào danh sách theo dõi hoặc hạn chế trong các giao dịch với các doanh nghiệp lớn, tổ chức quốc tế.

Chuyển giá có thể giúp doanh nghiệp tối ưu hóa lợi nhuận trong ngắn hạn, nhưng điều này là đi ngược lại các quy định pháp luật và có thể thể gây hậu quả nghiêm trọng về tài chính, thương hiệu và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Do đó, doanh nghiệp cần thận trọng trong việc kê khai giao dịch liên kết, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật để tránh những rủi ro không đáng có.

Thời gian viết bài: 11/02/2025

Bài viết ghi nhận thông tin chung có giá trị tham khảo, trường hợp bạn mong muốn nhận ý kiến pháp lý liên quan đến các vấn đề mà bạn đang vướng mắc, bạn vui lòng liên hệ với Luật sư của chúng tôi theo email info@cdlaf.vn

Bạn có thể tham thảo thêm:

• Điều kiện thành lập Công ty hoạt động trong Lĩnh vực Logistics
• Giấy phép kinh doanh cho dịch vụ xúc tiến thương mại tại Việt Nam
• Những điều kiện pháp lý cần lưu ý khi tổ chức các sự kiện tại Việt Nam: Hướng dẫn toàn diện cho Nhà đầu tư