Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, giao dịch liên kết và chuyển giá đã trở thành vấn đề nóng trong lĩnh vực thuế và tài chính, thu hút sự quan tâm đặc biệt của cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp. Việc các tập đoàn đa quốc gia và doanh nghiệp có quan hệ liên kết sử dụng chiến lược giá để tối ưu hóa lợi nhuận, nếu không được kiểm soát chặt chẽ, có thể dẫn đến thất thu thuế và tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh. Chính vì vậy, tại Việt Nam, hệ thống pháp lý về giao dịch liên kết và chuyển giá đã được thiết lập nhằm đảm bảo tính minh bạch, công bằng và tuân thủ các nguyên tắc quốc tế.

Bài viết này sẽ làm rõ các quy định pháp lý hiện hành, phương pháp xác định giá giao dịch liên kết, cũng như các giải pháp giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ lợi ích và hoạt động kinh doanh một cách bền vững.

1. Quy định pháp lý về giao dịch liên kết và chuyển giá tại Việt Nam

Giao dịch liên kết và kiểm soát chống chuyển giá là vấn đề quan trọng trong lĩnh vực thuế và tài chính, được các cơ quan chức năng quản lý chặt chẽ nhằm ngăn chặn hành vi trốn thuế và bảo vệ môi trường kinh doanh công bằng. Tại Việt Nam, các quy định pháp lý về giao dịch liên kết đã được ban hành từ lâu tuy nhiên trước đó hành lang pháp lý vẫn chưa theo kịp được các mối quan hệ kinh tế, chính vì vậy phát sinh nhiều doanh nghiệp, tập đoàn luôn trong tình trạng báo lỗ. Những năm gần đây, quy định pháp luật đã được điều chỉnh cùng với các tiêu chí cụ thể về xác định giao dịch liên kết, mối quan hệ liên kết và các phương pháp xác định giao một giao dịch liên kết không bị xem là “chuyển giá”. Điều này nhằm đảm bảo doanh nghiệp thực hiện kê khai, xác định giá theo nguyên tắc minh bạch.

Hiện nay giáo dịch liên kết được điều chỉnh tại các văn bản quan trọng như:

• Luật Quản lý thuế: Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 có hiệu lực từ ngày 1/7/2020 là khung pháp lý chung quy định về quyền và nghĩa vụ của người nộp thuế, bao gồm việc kiểm soát giao dịch liên kết để tránh thất thu thuế.
• Nghị định về quản lý thuế đối với giao dịch liên kết: Nghị định 132/2020/NĐ-CP được Chính phủ ban hành nhằm quy định chi tiết về nguyên tắc, phương pháp xác định giá giao dịch liên kết, trách nhiệm kê khai và chế tài xử phạt vi phạm.

Các quy định này giúp cơ quan thuế có cơ sở pháp lý để kiểm tra và điều chỉnh các giao dịch liên kết có dấu hiệu chuyển giá, đồng thời hướng dẫn doanh nghiệp cách kê khai và xác định giá giao dịch một cách minh bạch.

2. Phương pháp xác định giá giao dịch liên kết

Để đảm bảo giao dịch liên kết phản ánh giá trị kinh tế thực tế và không bị lợi dụng để trốn thuế, cơ quan thuế áp dụng ba phương pháp chính để xác định giá giao dịch liên kết:

• Phương pháp so sánh giá giao dịch độc lập: So sánh giá giao dịch giữa các bên liên kết với giá của các giao dịch tương tự giữa các bên độc lập trên thị trường. Nếu có sự khác biệt lớn, cơ quan thuế có thể điều chỉnh lại giá giao dịch liên kết để phản ánh giá trị thực tế.
• Phương pháp so sánh tỷ suất lợi nhuận: Xác định mức lợi nhuận của doanh nghiệp có giao dịch liên kết bằng cách so sánh với tỷ suất lợi nhuận của các doanh nghiệp độc lập hoạt động trong cùng ngành nghề. Nếu tỷ suất lợi nhuận của doanh nghiệp có sự chênh lệch đáng kể so với doanh nghiệp độc lập, cơ quan thuế có thể yêu cầu điều chỉnh.
• Phương pháp phân bổ lợi nhuận: Áp dụng đối với các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị của tập đoàn, trong đó lợi nhuận được phân bổ dựa trên các yếu tố như doanh thu, chi phí, tài sản hoặc nhân lực đóng góp của từng bên. Phương pháp này giúp xác định phần lợi nhuận hợp lý mà mỗi bên liên kết được hưởng.

3. Trách nhiệm kê khai và hồ sơ chứng minh giá giao dịch liên kết

Doanh nghiệp có giao dịch liên kết phải tuân thủ nghĩa vụ kê khai và lưu trữ hồ sơ để chứng minh tính hợp lý của các giao dịch, bao gồm:

• Tờ khai thông tin về quan hệ liên kết và giao dịch liên kết: Doanh nghiệp phải kê khai và nộp cùng tờ khai quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp hàng năm.
• Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết: Gồm hồ sơ quốc gia (thông tin về giao dịch liên kết của doanh nghiệp), hồ sơ toàn cầu (thông tin về chiến lược giá và phân bổ lợi nhuận của tập đoàn), và báo cáo lợi nhuận liên quốc gia.
• Tài liệu chứng minh giá giao dịch hợp lý: Bao gồm hợp đồng, chứng từ giao dịch, báo cáo tài chính và các tài liệu liên quan khác.

Việc chuẩn bị đầy đủ hồ sơ sẽ giúp doanh nghiệp tránh được rủi ro bị cơ quan thuế điều chỉnh giá giao dịch liên kết và truy thu thuế.

4. Cách doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro liên quan đến giao dịch liên kết

Để tránh các rủi ro liên quan đến chuyển giá và đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, doanh nghiệp cần thực hiện một số biện pháp kiểm soát chặt chẽ giao dịch liên kết. Những biện pháp này không chỉ giúp giảm thiểu nguy cơ bị thanh tra, truy thu thuế mà còn bảo vệ uy tín và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp, cụ thể:

Tuân thủ nguyên tắc giao dịch độc lập

Nguyên tắc giao dịch độc lập yêu cầu giá giao dịch giữa các bên liên kết phải tương đương với giá thị trường, tức là mức giá mà các bên độc lập sẽ áp dụng trong điều kiện tương tự. Để đảm bảo tuân thủ nguyên tắc này, doanh nghiệp cần:

• Thực hiện phân tích và so sánh giá với giao dịch giữa các bên độc lập trên thị trường.
• Áp dụng phương pháp định giá giao dịch hợp lý theo quy định của pháp luật.
• Thường xuyên rà soát lại các giao dịch để đảm bảo mức giá phản ánh đúng giá trị kinh tế thực tế.

Chuẩn bị hồ sơ kê khai minh bạch

Việc kê khai giao dịch liên kết đầy đủ, minh bạch là yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp tránh các rủi ro về thuế. Để làm được điều này, doanh nghiệp cần:

• Lập báo cáo về giao dịch liên kết ngay từ thời điểm phát sinh, không chờ đến khi bị thanh tra mới thực hiện.
• Ghi nhận đầy đủ hợp đồng, hóa đơn, chứng từ, biên bản làm việc để chứng minh tính hợp lý của giao dịch.
• Sử dụng dữ liệu từ các nguồn công khai, đáng tin cậy để làm cơ sở xác định giá giao dịch liên kết.

Tư vấn và kiểm toán định kỳ

Một trong những cách hiệu quả nhất để giảm thiểu rủi ro là doanh nghiệp nên chủ động làm việc với các chuyên gia thuế và kiểm toán để đánh giá và điều chỉnh giao dịch liên kết trước khi cơ quan thuế can thiệp. Việc này giúp doanh nghiệp:

• Xác định sớm các vấn đề có thể gây rủi ro trong giao dịch liên kết.
• Điều chỉnh kịp thời giá giao dịch để phù hợp với quy định của pháp luật.
• Tăng cường tính minh bạch và nâng cao độ tin cậy trong hồ sơ kê khai.

Áp dụng các phương pháp xác định giá hợp lý

Doanh nghiệp cần lựa chọn phương pháp xác định giá giao dịch liên kết phù hợp với mô hình kinh doanh và ngành nghề hoạt động của mình để đảm bảo tuân thủ quy định thuế. Một số phương pháp phổ biến bao gồm:

• Phương pháp so sánh giá giao dịch độc lập: Dùng trong các giao dịch có thông tin giá thị trường rõ ràng.
• Phương pháp so sánh tỷ suất lợi nhuận: Phù hợp với các doanh nghiệp có mô hình kinh doanh tương đồng với các đối tượng so sánh.
• Phương pháp phân bổ lợi nhuận: Áp dụng khi các bên liên kết cùng tham gia tạo ra giá trị nhưng khó xác định giá thị trường riêng lẻ.

Giao dịch liên kết là một phần không thể thiếu trong hoạt động kinh doanh của các tập đoàn và các doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp có mạng lưới toàn cầu, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về thuế nếu không tuân thủ đúng quy định. Việc nắm rõ các yêu cầu pháp lý, thực hiện kê khai minh bạch, áp dụng phương pháp định giá hợp lý và hợp tác với các chuyên gia thuế sẽ giúp doanh nghiệp tránh được các hệ lụy nghiêm trọng do chuyển giá gây ra. Chủ động tuân thủ và kiểm soát giao dịch liên kết không chỉ giúp doanh nghiệp tránh bị xử phạt mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh cạnh tranh.

Thời gian viết bài: 12/02/2025

Bài viết ghi nhận thông tin chung có giá trị tham khảo, trường hợp bạn mong muốn nhận ý kiến pháp lý liên quan đến các vấn đề mà bạn đang vướng mắc, bạn vui lòng liên hệ với Luật sư của chúng tôi theo email info@cdlaf.vn

Bạn có thể tham thảo thêm:

• Giấy phép kinh doanh cho dịch vụ xúc tiến thương mại tại Việt Nam
• Những điều kiện pháp lý cần lưu ý khi tổ chức các sự kiện tại Việt Nam: Hướng dẫn toàn diện cho Nhà đầu tư
• Doanh nghiệp có giao dịch liên kết? Hãy cẩn thận với chuyển giá.